คุยกับ นิค CEA ถึงความสำเร็จของ Music Exchange ในปีแรกและทิศทางของ Soft Power ด้านดนตรีไทยในอนาคต

ปีที่ผ่านมา โครงการ Music Exchange จาก CEA ที่ร่วมกับ คณะอนุกรรมการขับเคลื่อนอุตสาหกรรมด้านดนตรี THACCA ส่งศิลปินไทยไปแสดงบนเวทีนานาชาติถึง 48 ศิลปิน / วงไทย หรือ 67 การแสดง พร้อมสร้างการรับรู้กว่า 34.9 ล้าน Eyeballs จากผู้ชมทั่วโลก นอกจากนี้ยังดึงดูด 78 Delegates จากต่างชาติให้เข้าร่วมเทศกาลดนตรีในประเทศไทย ช่วยสร้างกระแส Thai Music Wave ที่ทำให้คนทั่วโลกเริ่มหันมามองวงการดนตรีบ้านเราแบบจริงจัง เบื้องหลังการทำงานอย่างหนักหน่วงนี้ มีทีมงานคอยผลักดันอย่างจริงจัง ไม่ใช่แค่บนเวที แต่รวมถึงในเชิงโครงสร้างพื้นฐาน เศรษฐกิจ และยุทธศาสตร์ระดับประเทศ

COSMOS Creature วันนี้ เราอยู่กับ นิค—สุภัทรา ตันเงิน ผู้เชี่ยวชาญด้านกลยุทธ์พัฒนาอุตสาหกรรมสร้างสรรค์ และในฐานะตัวแทนจากทีม CEA หรือ สำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (องค์การมหาชน) (Creative Economy Agency) จะมาเล่าให้ฟังถึงเบื้องหลัง ความสำเร็จของโครงการ Music Exchange ในปีแรก ซึ่งไม่ได้แค่ส่งศิลปินไทยออกนอกประเทศ แต่กำลังเปลี่ยนวิธีคิดของทั้งอุตสาหกรรมดนตรีให้มองไกลถึงเวทีโลก

บทสนทนานี้ไม่ใช่เรื่องฝันเฟื่อง แต่เต็มไปด้วยแผนงานกลยุทธ์ที่เริ่มก้าวแรกไปแล้ว รวมถึงภาพรวมที่ชัดเจนว่า Soft Power ด้านดนตรีของไทย จะต้องเดินหน้าไปทางไหน และศิลปินไทยที่อยากจะตามความฝันในระดับโลกบ้างต้องทำยังไง บทสัมภาษณ์นี้มีคำตอบ

Music Exchange CEA Creative Economy Agency THACCA Thai Music Wave นิค สุภัทรา ตันเงิน — **นิค—สุภัทรา ตันเงิน** ผู้เชี่ยวชาญด้านกลยุทธ์พัฒนาอุตสาหกรรมสร้างสรรค์
สำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (องค์การมหาชน) (Creative Economy Agency)

โครงการ Music Exchange ปีที่ผ่านมา มันได้ achievement หรือมีตัวเลขอะไรที่น่าสนใจในเชิงของเศรษฐกิจหรือว่าอุตสาหกรรมดนตรีบ้างไหม

ของปี 2567 เนี่ย ตอนนี้โครงการปีแรกยังไม่ได้ปิดเต็มร้อยเปอร์เซ็นต์นะ คือเราสนับสนุนทุนให้ศิลปินเดินทางไปแสดงต่างประเทศ ก่อนเดินทางเราก็มีทำบันทึกข้อตกลงกันไว้ พอศิลปินไปแสดงเสร็จเรียบร้อยแล้ว เราก็ต้องติดตามพวกเอกสาร รายงานการเดินทาง หรือว่ารายละเอียดกิจกรรมต่างๆ ที่เขาไปทำมาด้วย ซึ่งข้อมูลตรงนี้มันจะสำคัญมาก เพราะเราจะเอาไปใช้ประกอบการวางแผนของบประมาณในปีถัดไปด้วย

อีกอย่างคือมันจะทำให้เราได้เห็นภาพชัดขึ้นด้วยว่าศิลปินเขาไม่ได้แค่ไปเล่นที่เทศกาลดนตรีเฉย ๆ แต่ว่าเขาอาจจะมีการไปพบสื่อ ไปเจอคนสำคัญๆ หรือไปสร้างคอนเนคชั่นที่มันสามารถต่อยอดธุรกิจได้ ข้อมูลพวกนี้แหละจะช่วยให้ทีมทำงานของเราสามารถวางแผนได้ดีกว่าว่าปีถัดไปเราควรให้งบประมาณด้านไหนบ้าง มันอาจจะไม่ใช่แค่เรื่องการสนับสนุนเทศกาลอย่างเดียว แต่รวมถึงเรื่องการประชาสัมพันธ์ การสื่อสาร หรือการสร้างภาพลักษณ์ประเทศไทยในสายตาต่างชาติด้วย เพราะศิลปินแต่ละคนเขาก็มีแผนของเขาในการนำเสนอภาพลักษณ์ไทยที่แตกต่างกันออกไป

ส่วน achievement หรือผลสำเร็จที่ผ่านมา นอกจากงานที่ศิลปินเขายื่นขอทุนกันมาแล้ว เรายังมีอีกแทร็กหนึ่งคือการทำงานร่วมกับภาครัฐด้วย (G2G) เราก็มีส่งศิลปินไปงาน Thai Festival หรืออย่างที่เราทำงานร่วมกับ KOCCA ของเกาหลี เราก็มีส่งศิลปินไทยไปร่วมงาน MU:CON กับงาน Gyeonggi Indie Music Festival ด้วย อันนี้ก็เป็นส่วนหนึ่งที่เราทำงานร่วมกับภาครัฐต่างประเทศกว่าว่าปีถัดไปเราควรให้งบประมาณด้านไหนบ้าง มันอาจจะไม่ใช่แค่เรื่องการสนับสนุนเทศกาลอย่างเดียว แต่รวมถึงเรื่องการประชาสัมพันธ์ การสื่อสาร หรือการสร้างภาพลักษณ์ประเทศไทยในสายตาต่างชาติด้วย เพราะศิลปินแต่ละคนเขาก็มีแผนของเขาในการนำเสนอภาพลักษณ์ไทยที่แตกต่างกันออกไป

ที่ผ่านมาเรามีศิลปินสมัครเข้ามาทั้งหมด 126 วง แล้ว ผ่านการคัดเลือกไปแสดงทั้งหมด 48 ศิลปิน/วงไทย ขึ้นแสดงบนเวที 44 เทศกาลดนตรีใน 12 ตลาดต่างประเทศ ทั้งญี่ปุ่น เกาหลีใต้ ไต้หวัน จีน รัสเซีย ฮ่องกง เวียดนาม สิงคโปร์ ฟิลิปปินส์ อินโดนีเซีย ออสเตรเลีย และสหราชอาณาจักร ซึ่งเราให้โควต้าศิลปินสามารถไปแสดงได้ไม่เกิน 3 เทศกาล รวม ๆ เลยมี 67 การแสดง และสร้างการรับรู้ได้ถึง 34.9 ล้าน Eyeballs จากผู้ชมทั่วโลก นอกจากนี้ยังดึงดูด 78 Delegates ที่เราเชิญมาจากต่างประเทศให้เขามาดูเทศกาลดนตรีในประเทศไทย เราหวังจะให้เขาเห็น Live Performance เสน่ห์ของศิลปินไทยบนเวทีจริง สิ่งนี้ทำให้เกิดการจับคู่เจรจาธุรกิจ (Business Matching) 395 คู่ เราคาดหวังจะให้เขา match กันแล้วไปเล่นที่เทศกาลดนตรีนานาชาติในปีถัด ๆไป เพราะฉะนั้นอย่างน้อยที่สุด หมุดแรกที่เราปักแล้วก็คือทำให้คนต่างชาติรู้จักแล้วล่ะว่า “เฮ้ย มีกลุ่มศิลปินไทยอยู่นะ มีหลายแนวดนตรี” เรากวาดความหลากหลาย เพราะเราต้องการสร้างฐานแฟนเพลงเพิ่ม ที่ไม่ได้จำกัดดนตรีของไทยต้องเป็นแนวไหน มันเป็นเหมือนการสร้างการรับรู้เบื้องต้นก่อน

แต่ในส่วนของผลกระทบทางเศรษฐกิจ เราจะต้องมีการคำนวณให้ชัดเจนอีกทีว่าเกิดการใช้จ่ายเพิ่มขึ้นจริงมั้ย หรือมีผลกระทบทางเศรษฐกิจและสังคมยังไงบ้าง เช่น เกาหลีเขาก็มีรายงานชัดเจนเลยว่า การที่วงการดนตรีเขาประสบความสำเร็จเนี่ย มันทำให้เกิด spillover effect หรือผลกระทบต่อเนื่องอะไรบ้าง เช่น คนอยากไปเที่ยวเกาหลีมากขึ้นไหม หรือมีการจับจ่ายสินค้า Merchandise เพิ่มขึ้นหรือเปล่า ซึ่งตรงนี้แหละที่เราก็อยากจะทำให้ชัดเจนขึ้นในปีถัดไปเหมือนกัน

ปีที่ผ่านมานี้อย่างน้อยที่สุดเราก็ได้สนับสนุนศิลปินไทยและทำให้ต่างประเทศรู้จักประเทศไทยมากขึ้น เราพยายามเรียกปรากฏการณ์นี้ว่า Thai Music Wave ให้มันเป็นแรงกระเพื่อมแรกก่อน เป็นสเต็ปแรกที่จะพัฒนาไปสู่ขั้นต่อๆ ไปในอนาคต

อ่านต่อ: ความสำเร็จของโครงการ Music Exchange โดย CEA และเหตุผลที่เราควรผลักดันศิลปินไทยให้เป็นสินค้าโลก

อย่าง KOCCA พยายามติดต่อร่วมงานกับเรามาหลายปี แต่ก่อนหน้านี้เราไม่มีตัวแทนที่จะพูดคุยในส่วนนี้ CEA มีอำนาจมากพอที่จะแบบเป็นตัวแทนของรัฐไทยในเรื่องนี้ได้เลยรึเปล่า

ด้วยภารกิจของ CEA ที่เราทำอยู่แล้ว ก็คือการส่งเสริมและพัฒนาทางด้านเศรษฐกิจสร้างสรรค์ ซึ่งมันไม่ได้จำกัดแค่เรื่องของดนตรีเท่านั้นนะ แต่รวมถึงคอนเทนต์อย่างภาพยนตร์ ซีรีส์ หรือว่างานออกแบบต่าง ๆ ที่เราเองก็รับผิดชอบดูแลอยู่เหมือนกัน เพราะฉะนั้นสิ่งที่เราทำกับอุตสาหกรรมดนตรีตอนนี้ เราก็ถือว่าเป็นหนึ่งในโครงการ flagship ได้เลย เพราะเรามองว่าอุตสาหกรรมดนตรีมีมูลค่าสูง แล้วก็มี potential หรือศักยภาพในการพัฒนาไปได้ไกล พอ ๆ กับกลุ่มคอนเทนต์ภาพยนตร์เลย

ทีนี้ในแง่ของการทำงานของ CEA เราก็มีการหาความร่วมมือกับประเทศต่าง ๆ อยู่แล้ว เช่น การเซ็น MOU หรือทำงานแบบ G2G ที่เป็นความร่วมมือระหว่างรัฐบาลต่อรัฐบาล ซึ่งเราก็ทำอยู่เป็นประจำ แต่คำถามก็คือ แล้วในกรณีของประเทศอย่างเกาหลีที่เขาจัดงาน MU:CON อยู่แล้ว มันจะมีพื้นที่หรือโอกาสสำหรับศิลปินไทยเข้าไปร่วมหรือเปล่า? เราก็คิดว่ามันเป็นอีกช่องทางที่น่าสนใจมากในการสร้างความร่วมมือระหว่างกัน

นอกจากนี้เรายังพูดกันถึงเรื่องของ capacity building ด้วย ก็คือการสร้างขีดความสามารถในการทำงาน ว่าเราจะเอาวิธีการทำงานของเกาหลีที่ประสบความสำเร็จมาปรับใช้ในบริบทของไทยยังไงบ้าง ทั้งในสาขาอื่น ๆ ที่ไม่ใช่แค่ดนตรี และในสาขาดนตรีเองด้วย ซึ่งอันนี้พี่ก็พูดเผื่อไปถึงแผนในอนาคตเลยนะ เพราะเราก็มองเรื่องนี้อยู่เหมือนกันว่ามันมีศักยภาพและควรนำมาปรับใช้ให้เหมาะกับระบบของเราเองค่ะ

ในอนาคตเราก็อาจจะมีงานของรัฐเราเองด้วยเหมือนกัน

ใช่ แต่จริง ๆ แล้วว่ามันจะเป็นในแง่ไหนบ้าง อาจจะต้องรอดูกันอีกที เพราะมันมีหลายปัจจัย เราเองอาจจะต้องเข้าไปเสริมในเรื่องของ incubation หรือการบ่มเพาะคนในอุตสาหกรรมก่อนด้วย เช่น บางทีศิลปินอาจจะยังมีคำถามอยู่ว่า ถ้าอยากไปตลาดต่างประเทศต้องเริ่มยังไง หรือต้องนำเสนองานยังไงให้เหมาะกับตลาดนั้น ๆ

เราก็เลยต้องมาดูรายละเอียดในแต่ละจุดว่า จริง ๆ แล้วศิลปินเขาต้องการการสนับสนุนตรงไหนเพิ่มเติม เพื่อที่เราจะได้เข้าไปเสริมให้ถูกจุด ช่วยทำให้อุตสาหกรรมมันแข็งแรงมากขึ้น ไม่ใช่แค่ในแง่ของโอกาส แต่รวมถึงการเตรียมความพร้อมของศิลปินเองด้วยค่ะ

แสดงว่ามีแพลนสำหรับเวิร์คช็อปในสาขาดนตรีแล้วหรือเปล่า

CEA เองก็มีมองประเด็นนี้อยู่เหมือนกันค่ะ ตอนที่พี่ได้มีโอกาสไปเกาหลี ก็ได้เข้าไปที่ SM Entertainment ด้วย แล้วก็ได้เห็นว่าเขาจัด songwriting camp โดยเชิญคนจากทั่วโลกมาร่วมกันผลิตผลงาน มันน่าสนใจมากเลยนะ แล้วก็รู้สึกว่า เฮ้ย ประเทศไทยเรามีคนที่จัดงานลักษณะนี้ น่าจะส่งเสริมการผลิตผลงานเพลงและสร้างเครือข่าย อะไรแบบนี้ดูบ้างดีมั้ย

หรืออย่างตอนที่เราทำงานในปีแรกเนี่ย พอเราได้คัดเลือกศิลปิน เราก็จะเริ่มเห็นแล้วว่า “อ๋อ สิ่งนี้มันควรจะมีเพิ่มหรือเปล่า” เราก็เอามาเปรียบเทียบกับโมเดลจากที่อื่นดู

จริง ๆ ก่อนที่จะเกิดโครงการ Music Exchange ขึ้นมา เราเคยมีการศึกษามาแล้วตั้งแต่ปี 2563 CEA มีแผนยุทธศาสตร์การพัฒนาอุตสาหกรรมสร้างสรรค์สาขาดนตรี และมีศึกษาว่าปัจจัยอะไรบ้างที่สำคัญในการส่งเสริมศิลปินไทยให้ไปต่างประเทศได้ ซึ่งข้อมูลตรงนั้นแหละที่กลายมาเป็นพื้นฐานสำคัญของการออกแบบโครงการนี้ ว่าธุรกิจดนตรีและศิลปินเขาต้องการอะไรบ้าง ต้องการแรงสนับสนุนในจุดไหน

แล้วพอเราได้ทำจริง เราก็ยิ่งเห็นชัดขึ้นไปอีกว่า ส่วนไหนดีที่ควรจะทำต่อ หรือว่าควรพัฒนาให้ดีขึ้น แต่สิ่งที่ยังเป็นโจทย์สำคัญก็คือ ทำยังไงให้งบประมาณที่เรามีมันครอบคลุมและเข้าถึงศิลปินได้มากขึ้นกว่าเดิมค่ะ

เราเห็นจุดเชื่อมโยงอะไรบางอย่างในศิลปินทั้งหมดที่ผ่านการคัดเลือกในโครงการ Music Exchange ไหม

คือในปีแรกที่เราเปิดโครงการเนี่ย เราไม่ได้จำกัดแนวเพลงเลยนะ ทุกแนวดนตรีสามารถสมัครเข้ามาได้หมด แต่สิ่งที่เราเห็นชัดมาก ๆ ก็คือกลุ่มศิลปินของไทยที่เป็น Thai Pop, Extreme Music และอินดี้เนี่ย ตลาดต่างประเทศให้ความสนใจเขาเยอะเลย อันนี้พูดจากมุมที่เราได้สัมผัสเองโดยตรงนะ เพราะว่านอกจากเราจะสนับสนุนศิลปินออกไป เราก็ยังทำอีกขาหนึ่งควบคู่กันไป

อีกส่วนที่สำคัญคือ เราดึงโปรโมเตอร์ บุ๊กกิ้งเอเจนต์ หรือคนที่มีความสามารถในการ scout ศิลปินมาเมืองไทยด้วย บางงานเราเชิญเจ้าของงานหรือ organizer ตัวจริงมาเลย เพื่อให้เขามาดูศิลปินไทยที่แสดงสด เพราะฉะนั้นเราก็จะได้ฟังมุมมองจากฝั่ง delegate ที่เราพาเข้ามาเหล่านี้ด้วย เขาก็มักจะพูดเลยว่า ศิลปินอินดี้ไทยมีความสามารถสูง แล้วก็มีความเป็นตัวของตัวเองในการทำเพลง ซึ่งมันน่าสนใจมาก

บางคนก็พูดถึงศิลปินไทยสายป๊อปด้วยนะ เขาว่ามีความ charming คือมีเสน่ห์เฉพาะตัว มีความสดใหม่ ซึ่งตรงนี้แหละที่ทำให้เขารู้สึกว่า ศิลปินไทยน่าสนใจ แล้วก็เหมาะกับเวทีต่างประเทศมาก ๆ ยิ่งช่วงนี้บรรยากาศของวงการดนตรีในไทยเองก็กำลังอยู่ในช่วงขาขึ้น ศิลปินเองก็มีพลัง มี momentum ที่ทำให้มันเติบโตได้จริง ๆ

พอกลับมาดูที่กลุ่มศิลปินที่เราคัดเลือกเข้ามา เราก็จะเห็นเลยว่า ศิลปินไทยมีความหลากหลายมาก และเวทีที่พวกเขาได้รับการตอบรับก็ไม่ใช่เวทีเล็ก ๆ เลยนะ เป็นเวทีที่มีชื่อเสียงและเป็นที่ยอมรับในระดับสากลจริง ๆ อย่างเช่น Zandari Festa ก็เป็นงานใหญ่ หรืออย่าง SXSW ที่จัดที่ซิดนีย์ เราก็มีหลายศิลปินที่ได้รับการสนับสนุนจากโครงการไปแสดงด้วยเหมือนกัน ซึ่งทั้งหมดนี้มันเป็นการ proof อย่างนึงแล้วว่า ศิลปินไทยได้รับการยอมรับจริง ๆ บนเวทีโลก

นอกจากนี้ เรายังเห็นอีกว่ามีตลาดรองรับจริง ๆ เพราะเวลาที่พูดคุยกับคนฝั่งเทศกาล เขาก็บอกว่า การที่เขาจะเลือกศิลปินไทยไปแสดง เขาก็ต้องพิจารณาด้วยว่า ศิลปินเรามีฐานแฟนที่นั่นหรือเปล่า มันไม่ใช่แค่เล่นดีอย่างเดียว แต่ต้องมีผู้ฟังที่รู้จักและรอคอยอยู่ด้วย

ซึ่งจุดนี้มันก็เป็นสิ่งที่โครงการเราพยายามตอบโจทย์ตั้งแต่ต้นเลย เพราะตอนเปิดรับสมัคร ศิลปินที่จะผ่านการคัดเลือกได้ ต้องได้รับการตอบรับจากเทศกาลก่อนเป็นอันดับแรก นั่นคือ step แรกเลย แล้วหลังจากนั้นก็ยังมีขั้นตอนการคัดเลือกอื่น ๆ เช่น สถิติฐานแฟนเพลง ที่เราดูรายละเอียดอีกที

ปีที่ผ่านมาอะครับ มีฟีดแบ็กอะไรจากศิลปินไทยที่รู้สึกว่าน่าสนใจแล้วพอจะเล่าให้ฟังได้บ้าง

ภาพรวมที่เราได้รับจากศิลปินหลาย ๆ คนก็คือ เขารู้สึกขอบคุณมากที่โครงการนี้เกิดขึ้น เพราะมันเป็นโอกาสจริง ๆ ที่ทำให้เขาได้ออกไปสำรวจ ไปเห็นประสบการณ์ใหม่ ๆ ในต่างประเทศ บางคนถ้าไม่ได้รับการสนับสนุนจากโครงการนี้จริง ๆ ก็อาจจะไม่ได้ไปเลยนะ เพราะว่าเรื่องค่าใช้จ่ายมันค่อนข้างสูงเหมือนกัน มีหลายกรณีที่ถ้าเงินไม่พอ เขาก็ต้องยกเลิกการเดินทางไปเทศกาลนั้นเลย

นี่แหละคือจุดสำคัญที่โครงการเราเข้ามาช่วย เราสนับสนุนค่าใช้จ่ายบางส่วนใน 3 หมวดหลัก คือ ค่าตั๋วเดินทางไปต่างประเทศ, ค่าเอกสารที่เกี่ยวข้องกับการเดินทาง เช่น วีซ่า, แล้วก็ค่าที่พัก ซึ่งเป็นพื้นฐานที่เราคิดว่าควรสนับสนุนให้ได้ เพื่อให้ศิลปินที่อาจจะไม่ได้ไปเลยในตอนแรก ได้มีโอกาสไป หรือคนที่เคยไปแล้ว ก็สามารถไปได้มากขึ้นหรือบ่อยขึ้น

นอกจากนี้ก็มีบางเคสที่เขามองว่า การที่ได้ออกไปแบบนี้มันเปิดโอกาสให้ตัวเองได้สร้าง connection ใหม่ ๆ ไปเจอตลาดใหม่ ๆ ที่เขาไม่เคยเข้าถึงมาก่อน ก็ถือว่าเป็นฟีดแบคในเชิงบวกเยอะมากเลยนะ

ตอนนี้ทาง CEA ก็กำลังอยู่ในขั้นตอนการรวบรวมข้อมูลฟีดแบคทั้งหมด ว่าศิลปินมีข้อเสนอแนะอะไรเพิ่มเติมบ้าง เพื่อที่เราจะได้ปรับปรุงและพัฒนาโครงการให้ดีขึ้นต่อไป ซึ่งทีมงานก็ยังคงทำงานอยู่เบื้องหลังอย่างต่อเนื่องค่ะ

ในปีที่สองจะมีเกณฑ์ตัดสินอะไร หรืองบมาเพิ่มเติมขึ้นบ้าง

ต้องบอกก่อนเลยว่าโครงการ Music Exchange เนี่ย จริง ๆ แล้ว CEA เป็นหน่วยงานที่รับงบประมาณมาดำเนินการ แต่เราทำงานร่วมกับคณะอนุกรรมการขับเคลื่อนอุตสาหกรรมด้านดนตรี ภายใต้คณะกรรมการยุทธศาสตร์ซอฟต์พาวเวอร์ ซึ่งก็เป็นหนึ่งในนโยบายของรัฐบาล

พอมาในส่วนของการทำงานจริง ๆ เราก็ต้องมีหลักเกณฑ์ที่ชัดเจน และมีการปรึกษาผู้เชี่ยวชาญในวงการดนตรีควบคู่ไปด้วย ซึ่งพอมาถึงปีที่สอง พี่คิดว่าหลักเกณฑ์หลาย ๆ อย่างน่าจะต้องปรับแน่นอน เพื่อให้มันตอบโจทย์มากขึ้น แล้วก็เพื่อให้เราวาง strategy ได้ดีขึ้นในประเทศกลุ่มเป้าหมาย

ปีแรกอาจจะยังไม่มีฐานข้อมูลมากเท่าไหร่ เพราะเพิ่งเริ่มต้น แต่พอเราทำมาสักพักก็เริ่มเห็นภาพชัดขึ้นว่าเราควรโฟกัสไปที่โซนไหน ตลาดไหนที่มีความต้องการสูง ซึ่งระหว่างที่เราทำโครงการก็ทำไปพร้อมกับการเก็บข้อมูล รีเสิร์ชต่าง ๆ รวมถึงได้คุยกับคนในอุตสาหกรรมดนตรีด้วย ทำให้เรารู้แล้วว่าตลาดที่ควรโฟกัสตอนนี้คือ ญี่ปุ่น จีน อินโดนีเซีย ประเทศในแถบที่มีศักยภาพในการรองรับศิลปินไทยมากขึ้น พวกนี้น่าจะเป็น priority แรกของเราในปีนี้

เรื่องงบประมาณก็ต้องพูดกันตรง ๆ ว่าปีนี้อาจจะไม่ได้มากเท่าปีที่แล้ว เพราะฉะนั้นเราต้องวางแผนจัดสรรใหม่ให้ดี เพื่อให้งบยังสามารถกระจายไปได้ทั่วถึง และมีประสิทธิภาพเหมือนเดิม

ส่วนเรื่องเกณฑ์การคัดเลือกศิลปิน ก็อาจจะเข้มข้นขึ้น ใช้คำนี้เลย เพราะว่าเราอยากโฟกัสที่กลุ่มเทศกาลเป้าหมายให้มากขึ้นด้วย อย่างปีแรกบางงานอาจจะยังไม่ได้เป็นที่รู้จัก กรรมการเองก็อาจจะขอให้มีข้อมูลเทศกาลสำหรับการพิจารณา

เพราะฉะนั้น ต่อเนื่องจากปีที่แล้ว ในปีนี้ไม่ใช่แค่คุณสมบัติศิลปินอย่างเดียว เทศกาลเองก็ต้องมีคุณสมบัติ เช่น ต้องจัดอย่างต่อเนื่อง มีผู้ชมระดับหนึ่งขึ้นไป หรือมีเครดิตที่สามารถ prove ได้ว่ามันเป็นงานที่มีมาตรฐานจริง ๆ

จะมีสิ่งที่เรียกว่า KPI มั้ยครับ

KPI ของโครงการเราก็มีอยู่แล้วนะคะ หลัก ๆ เลยก็คือจำนวนศิลปินที่ได้รับสนับสนุนเข้าถึงตลาดต่างประเทศ นั่นเป็นเป้าหมายที่ชัดเจนอยู่แล้ว แต่ในแง่ของการทำงานเบื้องหลังเนี่ย นอกจากการประเมินผลในภาพใหญ่ ๆ เช่น ผลกระทบทางเศรษฐกิจ เราก็ยังดูในมิติอื่น ๆ ด้วย อย่างเช่นว่า หลังจากส่งศิลปินไปแล้ว เขาเกิดการพัฒนาในแง่อื่น ๆ บ้างมั้ย หรือมันมีอะไรที่สะท้อนว่า “Thai Music Wave” มันเริ่มเป็นรูปเป็นร่างมากขึ้นรึยัง

แต่บางอย่างก็ต้องยอมรับว่า อาจจะต้องใช้เวลาในการวัดผล หรือเก็บรายละเอียดเพิ่มเติม เพราะมันเป็นผลลัพธ์เชิงคุณภาพที่อาจจะวัดยากเหมือนกัน เช่น ตอนศิลปินไปแสดง มียอดวิวบนแพลตฟอร์มของตัวเองเพิ่มขึ้นขนาดไหน หรือมีสื่อในประเทศนั้นพูดถึงมากน้อยแค่ไหน อะไรพวกนี้ ถึงจะยังไม่ได้เป็นตัวเลขเป๊ะ ๆ แต่การได้ออกไปแสดง ได้เปิดหน้าต่างใหม่ ๆ มันก็ถือเป็นสัญญาณเชิงบวกในระดับหนึ่งแล้ว

อย่างกรณีของศิลปินที่ไปแสดงในงาน SXSW ก็มีติดต่อมาว่า อยากให้สำนักงานช่วยออกหนังสือรับรองเพื่อใช้ประกอบการขอวีซ่า หรือช่วยประสานเรื่องต่าง ๆ ให้สะดวกขึ้น ซึ่งเราก็พยายามช่วยเต็มที่

ทาง CEA เองก็มีคอนเนคชั่นกับสถานทูตเพราะทำงานร่วมกับกรมสารนิเทศด้วย ในการสนับสนุนผู้ประกอบการธุรกิจและนักสร้างสรรค์ กลุ่มศิลปินเข้าร่วมงาน Thai Festival เพราะฉะนั้นข้อมูลเกี่ยวกับศิลปิน หรือกิจกรรมในแต่ละประเทศ เราก็มีการแลกเปลี่ยนกันอยู่ตลอด อันนี้ก็เป็นอีกช่องทางที่เราช่วยเสริมได้

ส่วนเรื่องสื่อก็สำคัญเหมือนกัน ยกตัวอย่างตอนศิลปินอย่าง คริส พีรวัส กับ 4EVE ที่ร่วมงานเทศกาลไทยที่ปักกิ่งทางสถานทูตก็ช่วยเชื่อมกับสื่อในจีนให้ด้วย อันนั้นก็เป็นอีกช่องทางนึงที่ช่วยเพิ่มการรับรู้และการเข้าถึงตลาดใหม่ ๆ ได้

ตอนนี้คณะอนุกรรมการด้านดนตรีและหน่วยงานรัฐอื่น ๆ ก็กำลังทำงานอยู่เหมือนกัน ว่าจะสามารถขยายการสนับสนุนศิลปินได้ในรูปแบบอื่น ๆ ไหม เช่น การเสริมพื้นฐานการเป็นศิลปิน และต่อยอดทักษะการเป็นศิลปิน การผลักดันเรื่องกฎหมายลิขสิทธิ์ รวมถึงมาตรการสิทธิประโยชน์เพื่อคนในวงการและอุตสาหกรรมดนตรีของไทย

ส่วนจุดยืนของ CEA เอง เราเดินหน้ากับโครงการนี้ต่อแน่นอนค่ะ

Music Exchange เนี่ย กำลังจะจัดเป็นปีที่สองแล้ว แต่ว่าเหมือนเราพอเห็นภาพมั้ยครับว่า goal แบบ goal 5 ปี หรือ goal 10 ปี ภาพมันจะเป็นยังไง

มันค่อนข้างพูดยากเหมือนกันถ้าจะมองภาพอนาคตในแง่เศรษฐกิจแบบชัด ๆ เพราะบางอย่างมันไม่สามารถวัดออกมาเป็นตัวเลขได้ตรง ๆ นี่แหละเป็นเหตุผลว่าทำไมเราถึงต้องทำการศึกษาแบบต่อเนื่อง เพื่อดูว่าผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นมันส่งผลในภาพรวมยังไงบ้าง แล้วมันก็จะเชื่อมโยงไปถึงเรื่องของ spillover effect หรือผลกระทบที่มันกระจายต่อไปยังอุตสาหกรรมอื่น ๆ ด้วย

ส่วนตัวพี่คิดว่า อุตสาหกรรมดนตรีของไทยมันไม่ได้หยุดอยู่แค่ในประเทศแน่ ๆ นะ มันกำลังค่อย ๆ ไปสู่ระดับสากล และได้รับการยอมรับมากขึ้นเรื่อย ๆ อย่างในอนาคต เราอาจจะได้เห็นศิลปินไทยไปขึ้นเวทีใหญ่ ๆ ระดับโลกมากขึ้น อย่าง Coachella, Burning Man หรือ Glastonbury ซึ่งจริง ๆ แล้วที่ผ่านมา อย่างงาน Big Mountain เราก็เคยเชิญ delegate หรือผู้แทนจากต่างประเทศเข้ามาชมการแสดงด้วย อย่างผู้บริหารจาก Glastonbury เองก็มา แล้วเขาก็บอกเลยว่า “ศิลปินไทยเก่งนะ” เพราะ performance มันดึงดูดเขาได้จริง ๆ

หรืออย่างกรณีของ MILLI ที่เคยไปเล่นเวที Coachella ทุกคนที่ได้ดูเขาแสดงก็พูดตรงกันหมดเลยว่า ถึงจะฟังภาษาไทยไม่ออก แต่ energy ของการแสดงมันแรงมาก มันดึงดูดจนรู้สึกอยากส่งต่อให้กับผู้ชมคนอื่น ๆ ในงาน ซึ่งฟังแล้วเราก็รู้สึกว่า เฮ้ย นี่แหละคือ achievement นึงนะ มันเป็นเป้าหมายที่เราอยากเห็น และถ้าเหตุการณ์แบบนี้เกิดขึ้นเรื่อย ๆ มันจะเปิดโอกาสให้เกิดการ deal หรือการร่วมงานอื่น ๆ ตามมาอีกในอนาคต

ต่อไปเราอาจจะได้เห็นศิลปินไทยไป collab กับศิลปินต่างชาติ หรือไม่ใช่แค่ขึ้นเล่นในเทศกาล แต่มี world tour เป็นของตัวเองเลยก็ได้ ซึ่งพี่ว่าตอนนี้สิ่งที่เราทำอยู่นี่มันยังเป็นแค่จุดเริ่มต้นเท่านั้นเอง เราเห็นศิลปินไทยหลายคนมีศักยภาพมาก แต่ยังส่งออกได้ไม่เต็มที่เราก็เลยคิดกลับกันว่า ถ้ายังพาศิลปินออกไปได้ไม่หมด งั้นดึงคนต่างประเทศเข้ามาดูศิลปินที่นี่แทนดีมั้ย?

เราก็เลยทำโครงการ Music Exchange ขึ้นมา แล้วเชิญ delegate จากต่างประเทศเข้ามาเลย พร้อมจัดพื้นที่ให้เกิดการพูดคุยแบบ business matching หรือ networking ระหว่างค่ายเพลงไทยกับคนที่มีบทบาทในวงการต่างประเทศ ซึ่งศิลปินก็สามารถเดินเข้ามาคุยได้เลย แนะนำตัวเอง นำเสนอผลงานให้เห็นตรงหน้า แบบอย่างน้อยที่สุด มันก็เป็นจุดเริ่มต้นที่ดีให้เกิดการ connect กันในเชิงธุรกิจ แล้วก็พัฒนาความร่วมมือกันต่อไปในอนาคตได้ค่ะ

มีชื่อศิลปินไทยที่ถูกพูดถึงบ่อย ๆ มั้ยในกลุ่ม delegate

คือในกลุ่มศิลปินที่ได้ไปโชว์ หรือที่เป็นที่สนใจของ delegate จากต่างประเทศเนี่ย มันก็มีหลายกลุ่มเลยนะ อย่างฝั่งที่คนรู้จักเยอะก็จะมี MILLI, Palmy, Slot Machine, Jeff Satur, ระเบียบวาทะศิลป์ ส่วนอีกฝั่งที่เป็นอินดี้ขึ้นมาหน่อยก็จะมี Television Off, Dept, KIKI อะไรแบบนี้ ซึ่งมันก็ขึ้นอยู่กับมุมมองของผู้ชม ภาพรวมของตลาดเป้าหมายแต่ละที่ด้วย

อย่างปีนี้ที่เราจัดงาน Music Exchange แล้วเชิญ delegate เข้ามา เราวางเป้าไว้ที่ 75 คน สุดท้ายเชิญจริงได้ประมาณ 78 คนเลยนะ แล้วก็มาจากหลากหลายภูมิภาคมาก ๆ ทั้งอเมริกา แคนาดา ยุโรป อาเซียน เอเชีย ญี่ปุ่น เกาหลี คือมีหมดเลย

แต่ละเทศกาลที่เขามาดูก็มีแนวทางที่หลากหลาย อย่าง Cat Expo ก็จะเป็นอีกกลุ่มหนึ่งที่แตกต่างจาก T-POP Concert Fest หรือ Monster Festival เพราะฉะนั้นศิลปินที่ขึ้นโชว์ก็จะมีทั้งชื่อที่คุ้นเคย บางคนเคยไปต่างประเทศมาแล้วก็มี แล้วก็มีชื่อใหม่ ๆ ที่เริ่มเป็นที่พูดถึง

แต่ว่าที่น่าสนใจสุด ๆ เลย ล่าสุดในงาน Big Mountain หนึ่งในวงที่กลายเป็น talk of the town สำหรับ delegate ก็คือ ระเบียบวาทศิลป์ ค่ะ เขาสนใจกันมากเลย แล้ว delegate พี่ก็มีโอกาสได้เข้าไปดูหลังเวทีด้วย สนุกมาก คือเขามีพลังบนเวทีเยอะจริง ๆ แล้วต่างชาติเขาก็รู้สึกว่า วงนี้น่าสนใจมาก ๆ ชอบกันมากเลยนะคะ

อันนี้ก็เป็นมุมมองของต่างชาติที่เขามองเข้ามาในวงการเรานะ ซึ่งมันทำให้เรารู้เลยว่า ความหลากหลายของศิลปินไทยเนี่ย มันมีพลังมาก และมีแนวโน้มที่จะไปต่อในตลาดต่างประเทศได้จริง ๆ ค่ะ

การที่เรา push ศิลปินออกไปต่างประเทศ มันจะ return กลับมาในประเทศยังไง อยากให้พี่นิคช่วยอธิบายแบบเข้าใจง่าย ๆ สำหรับคนทั่วไป

ถ้าเปรียบเทียบกับเกาหลีเนี่ย สิ่งที่เขาทำคือการสร้างกระแส K-POP ขึ้นมา ซึ่งมันกลายเป็น new engine ทางเศรษฐกิจที่สำคัญมาก ใช้ขับเคลื่อนประเทศในระดับโลก

ซึ่งของไทยเอง นโยบายภาครัฐก็กำลังทำสิ่งที่ใกล้เคียงกันอยู่ เราเรียกมันว่า Soft Power การมองหาเครื่องมือใหม่ในการขับเคลื่อนเศรษฐกิจและส่งเสริมภาพลักษณ์ประเทศ

สิ่งที่ CEA ทำด้านดนตรีตอนนี้ คือ Export-base การสร้างกระแสการรับรู้ “Thai Music Wave” ให้เกิดขึ้นก่อน เพื่อให้คนเห็นว่าประเทศไทยก็มี global product เหมือนกันนะ มีของที่สามารถส่งออกไปได้จริง ๆ

อย่างน้อยที่สุดมันคือการเปิดตัวเองออกสู่เวทีโลก เป็นการประกาศให้รู้ว่า เรามีศิลปินไทยที่สามารถเป็นตัวแทนของประเทศได้จริง ๆ

ภารกิจของ CEA เอง รวมถึงโครงการต่าง ๆ ที่เราทำอยู่ ก็มีแผนพัฒนาอุตสาหกรรมดนตรีอยู่แล้ว ซึ่งนอกจากจะโฟกัสเรื่อง ecosystem ภายในประเทศ ก็ยังเน้นการ ยกระดับ และ ส่งออกศิลปินไทยที่มีศักยภาพไปแข่งขันในตลาดโลก เป็นตัวแทนของไทยที่มีคุณภาพจริง ๆ ค่ะ

ในมุมมองพี่นิค คิดว่าเราต้องใช้เวลากี่ปีในการพัฒนาให้อุตสาหกรรมดนตรีของไทยเติบโตจนถึงระดับโลกได้

โอ้โห (หัวเราะ) คือพอไปคุยกับทางฝั่งเกาหลีจริง ๆ ก็จะยิ่งเห็นชัดเลยว่า เขาทุ่มงบประมาณแบบมหาศาล และทุ่มในทุกช่องทางจริง ๆ ไม่ว่าจะเป็นระบบสนับสนุน โครงสร้างพื้นฐาน การสร้างอุตสาหกรรมทั้งระบบ มันคือการวางแผนระยะยาวที่ทุกภาคส่วนมีส่วนร่วมหมดเลย

เพราะงั้นปีนี้ของเราเลยเป็นปีที่เราโฟกัสกับการเก็บข้อมูลให้ละเอียด อย่างน้อยที่สุด เราก็เริ่มรู้แล้วว่า ศิลปินไทยได้ไปเทศกาลอะไรบ้าง และแต่ละเทศกาลเนี่ย มันเน้นตลาดประเทศไหนมากที่สุด พอเราดูสถิติหลังบ้านจริง ๆ ก็เห็นเลยค่ะว่า โห ศิลปินไทยมีผู้ติดตามเยอะจริง ๆ แล้วถ้าเราลงลึกไปอีก ก็จะเห็นว่าแต่ละประเทศมีฐานแฟนของศิลปินไทยมากน้อยแค่ไหน ซึ่งมันแยกได้ชัดเลยนะ ว่าประเทศไหนคือกลุ่มเป้าหมายที่ศิลปินเราเข้าถึงได้ดี

แล้วตลาดของแต่ละประเทศก็ไม่ได้เล็ก ๆ เลยค่ะ บางที่ใหญ่และมีศักยภาพมาก แล้วเราก็มองต่อไปว่า ถ้าวันหนึ่งมันสามารถพัฒนาไปจนถึงระดับที่ชื่อของศิลปินไทยไปติดอันดับต้น ๆ ในแร็งก์ของแพลตฟอร์มหรือในวงการดนตรีโลกได้ พี่ว่าตรงนั้นแหละ มันคือความสำเร็จในระดับหนึ่งแล้วจริง ๆ ค่ะ

แล้วในตลาดอาเซียนล่ะครับ เราได้ลงไปทำงานด้วยกันบ้างหรือเปล่า

ในอาเซียนเอง ตอนนี้ถ้าเป็นระดับรัฐต่อรัฐหรือการทำ MOU อะไรแบบนั้น แต่ในขณะเดียวกัน เราก็เริ่มมี connection ด้านดนตรีเกิดขึ้นแล้วในฝั่งของเอกชน โดยเฉพาะจากการที่เราเชิญ delegate เข้ามาจากประเทศต่าง ๆ อย่างล่าสุด พี่เพิ่งมีโอกาสคุยกับฝั่งฟิลิปปินส์มา เขาก็แสดงความสนใจชัดเจน รวมถึงอินโดนีเซียด้วย คือเริ่มมีการพูดคุยกันมากขึ้นค่ะ

มันเป็นจุดเริ่มต้นของการสร้างความร่วมมือ ที่เราเชื่อว่าจะพัฒนาเป็นอะไรที่ชัดเจนมากขึ้นในปีต่อ ๆ ไป เพราะโครงการ Music Exchange เองมันก็ยังใหม่มาก ปีนี้ถือว่าเพิ่งเริ่มเลย เราก็เริ่มจากการสร้างความสัมพันธ์ไปทีละขั้น ทั้งในฝั่งรัฐและฝั่งเอกชน

และในอนาคต พี่ก็หวังว่าเราจะสามารถสร้างโอกาสให้ไทยกับประเทศในอาเซียนได้มาเจอกันจริง ๆ เจอกันเพื่อพูดคุย ทำงานร่วมกัน และต่อยอดสิ่งที่เราเริ่มไว้ตรงนี้ให้มันเติบโตต่อไป อันนี้คือ สเต็ปแรก ที่สำคัญมากค่ะ

ตอนนี้ CEA ก็เริ่มจะเนื้อหอมแล้วเหมือนกันนะ ตั้งแต่เราเปิดตัวโครงการ Music Exchange แล้วมีการเชิญ delegate เข้ามา บางสัปดาห์นี่มีนัดแทบทุกวันเลยนะคะ มีคนจากหลายประเทศที่อยากเข้ามาคุย มานำเสนอโปรเจกต์

ทางฝั่งเขาเองก็เริ่มเข้ามาขายไอเดียให้เราด้วย อย่างเช่น “เฮ้ย ยูทำ Music Exchange ใช่มั้ย? เรามีไอเดียแบบนี้นะ สนใจจะร่วมงานกันมั้ย?” อะไรแบบนี้เลย ซึ่งหลายเคสก็น่าสนใจมากจริง ๆ โดยเฉพาะศิลปินหรือบริษัทที่อยู่ในเอเชียแต่มีฐานอยู่ต่างประเทศ เขาก็อยากเข้ามาร่วมมือกับเราด้วยเหมือนกัน

ถ้าสามารถต่อยอดความร่วมมือได้ มีโอกาสเราก็สนใจนะคะ คือยังเปิดรับอยู่เสมอ และน่าจะมีอะไรให้ได้คุยกันต่ออีกยาวแน่นอนเลยค่ะ

แล้วในเรื่องงบประมาณล่ะครับ การส่งศิลปินไปประเทศใกล้ ๆ อย่างอาเซียน ใช้งบน้อยกว่าประเทศปลายทางไกล ๆ อย่างเกาหลีหรือไต้หวันไหม

ปีที่ผ่านมาศิลปินไทยไปไต้หวันกันเยอะมาก ไต้หวันนี่จำนวนงานเยอะมาก เขาจัด event กับเทศกาลดนตรีถี่มากเราส่งศิลปินไปได้หลายรอบในช่วงเวลาที่ใกล้เคียงกัน

ส่วนฝั่งอินโดนีเซีย ตลาดเขาใหญ่มากจริง ๆ เราก็มองอินโดไว้เหมือนกันนะคะว่าเป็นตลาดที่น่าส่งออกศิลปินไป เพราะศักยภาพเขาสูงอยู่เหมือนกัน

จริง ๆ แล้วเราก็ลิสต์เอาไว้ว่ามี 6 ประเทศที่น่าจะเป็นตลาดเป้าหมายหลักที่เราควรโฟกัส อย่างที่คุยไปก่อนหน้านี้ ประเทศจีนก็เป็นหนึ่งในนั้น แต่ของจีนเนี่ย เวลาเอกชนจะเข้าไปเองอาจจะมีข้อจำกัดพอสมควร เพราะเขามีข้อกำหนดและเงื่อนไขที่ต้องผ่านหลายอย่าง

ปีแรกที่เราทำโครงการ CEA เลยเริ่มจากสนับสนุนกับฝั่งงานรัฐก่อน เช่น งานไทยเฟสติวัล เพื่อใช้เป็นจุดเริ่มต้นในการเข้าไปเปิดตลาดก่อนและดีลความร่วมมือกับพันธมิตรภาครัฐในต่างประเทศ

หรือแม้แต่ในช่วงที่เราเปิด Open Call ก็มีศิลปินกลุ่มหนึ่งเหมือนกันที่ไปเล่นงานเทศกาลในจีน ซึ่งถือว่าเป็นจุดเริ่มต้นที่ดีมากเลยนะคะ เพราะมันทำให้เรารู้ว่าจริง ๆ แล้วตลาดเขาก็เปิดรับศิลปินไทยอยู่เหมือนกัน เพียงแค่ต้องรู้ช่องทางและจังหวะที่เหมาะสมค่ะ

ตลาดจีนก็เป็นอีกตลาดใหญ่ที่น่าสนใจนะครับ เพราะแฟนเพลงชาวจีนให้การตอบรับศิลปินไทยดี

ตลาดจีนใหญ่มาก แล้วแฟนเพลงชาวจีนเขาชอบศิลปินไทยสุด ๆ ศิลปินไทยมีความหลากหลายสูงมาก แล้วประเทศไทยเองก็เป็นสังคมที่เปิดกว้าง ไม่ได้ปิดกั้นเรื่องเพศหรืออัตลักษณ์เลย เพราะงั้นมันเลยสามารถผลิตศิลปินกลุ่ม LGBTQA+ ออกมาได้อย่างเป็นธรรมชาติ แล้วศิลปินกลุ่มนี้ก็ได้รับการยอมรับในระดับสูงเลยนะ

ตอนนี้กลายเป็นว่า กลุ่มศิลปิน LGBTQA+ เนี่ยกลายเป็นกลุ่มหลักในสายตาของผู้ชมต่างชาติไปแล้ว โดยเฉพาะในตลาดอย่างจีน ที่ Boy’s Love หรือ Girl’s Love เริ่มมาแรงมากขึ้นเรื่อย ๆ

เพราะงั้นเวลาเขาพูดถึงประเทศไทย เขาจะนึกถึงศิลปินไทยกลุ่มนี้ก่อนเลย เหมือนเป็นตัวแทนที่สะท้อนภาพลักษณ์ความเปิดกว้างของวัฒนธรรมไทย แล้วมันก็กลายเป็นจุดแข็งของเราแบบที่หลายประเทศไม่มีค่ะ

ศิลปินกลุ่ม BL (Boy’s Love) หรือ GL (Girl’s Love) ของไทยก็กำลังมาแรงมากในเอเชียโดยเฉพาะในจีนซึ่งสิ่งเหล่านี้สร้างเม็ดเงินมหาศาลให้กับอุตสาหกรรมได้เลยค่ะ

อีกเรื่องหนึ่งที่ผมเห็นพี่ ๆ หลายคนจาก CEA พูดถึงตอนงานแถลงเมื่อเดือนก่อน ก็คือเรื่องสื่อครับ CEA มีแผนในการสนับสนุนศิลปินให้เข้าถึงสื่อ ทั้งในประเทศและต่างประเทศยังไงบ้างครับ

ถ้าหมายถึงการ support ศิลปินให้เข้าถึงสื่อ จริง ๆ เรื่องนี้เราก็กำลังคุยกันอยู่กับทางคณะอนุกรรมการด้านดนตรีค่ะ แต่ถ้าเป็นเรื่องการซื้อสื่อหรือทำ media placement ในต่างประเทศโดยตรง อันนี้อาจจะอยู่ในขอบเขตของอีกหน่วยงานหนึ่งที่เรากำลังประสานงานกันอยู่ เพราะว่า CEA เอง ไม่มีสาขาในต่างประเทศโดยตรง

สิ่งที่เรากำลังทำอยู่ตอนนี้คือการมองหาพันธมิตรที่เป็นหน่วยงานซึ่งมีเครือข่ายหรือมีสาขาอยู่ในต่างประเทศอยู่แล้ว และมีภารกิจที่สอดคล้องกับสิ่งที่เรากำลังทำอยู่ เพราะถ้าเราจับมือกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องได้ มันจะช่วยขยายฐานการส่งออกให้กับศิลปินไทยได้เยอะมากเลยค่ะ

ตอนนี้ก็ถือว่า กำลังเวิร์กอยู่ จริง ๆ แต่ยังตอบไม่ได้ร้อยเปอร์เซ็นต์ เพราะบางส่วนก็อยู่นอกเหนือจากขอบเขตงานของ CEA ค่ะ แต่ด้านดนตรีพยายามขับเคลื่อนร่วมกันอยู่นะคะ โดยเฉพาะในแง่ของการหาช่องทางให้ศิลปินไทยมีพื้นที่ในสายตาสื่อระดับนานาชาติให้ได้มากที่สุดค่ะ

เราได้พูดถึงฝั่ง CEA มาเยอะแล้ว อยากให้พี่นิคช่วยเล่ามุมมองจากฝั่งศิลปินบ้างครับ ว่าศิลปินไทยควรเตรียมความพร้อมยังไงเพื่อที่จะสามารถออกไปสู่ตลาดโลก

ตอนที่เราเปิดโครงการ Music Exchange อะค่ะ หนึ่งในหลักเกณฑ์ที่เขียนไว้ชัดเจนเลยคือ ศิลปินต้องได้รับการตอบรับจากเทศกาลก่อนถึงจะสามารถสมัครเข้าร่วมโครงการได้

แต่ฟีดแบคที่พี่ได้รับเยอะมากเลยก็คือ หลายคนไม่รู้จะเริ่มตรงไหน ไม่รู้ว่าสมัครยังไง หรือจะเข้าถึงข้อมูลพวกนี้ได้จากที่ไหน ยังไงบ้าง อันนี้ก็เลยเป็นหนึ่งในประเด็นสำคัญที่พี่เองก็กำลังนำกลับมาคิดต่อว่า เราจะช่วยยังไงให้ศิลปินสามารถเข้าถึงแหล่งข้อมูลได้ง่ายขึ้น และรู้วิธี apply อย่างถูกต้อง

อีกเรื่องนึงที่สำคัญไม่แพ้กันก็คือเรื่องการสื่อสารค่ะ ต่อให้ศิลปินร้องเพลงไทยล้วน ต่างชาติเขาก็ชอบนะคะ เขาเปิดใจและสนุกไปกับเสียงเพลงอยู่แล้ว แม้จะไม่เข้าใจเนื้อร้องก็ตาม แต่สิ่งที่ทำให้คนดูอินมากขึ้นก็คือการสื่อสารบนเวที การพูด การทักทาย การโต้ตอบกับคนดูระหว่างโชว์

ตรงนี้คือสิ่งที่พี่คิดว่าจำเป็นเลยนะคะ เพราะมันช่วยสร้าง connection กับผู้ชมในแบบที่ลึกกว่าแค่เสียงเพลง มันทำให้คนดูรู้สึกเข้าถึงศิลปิน และทำให้ภาพจำของศิลปินไทยในสายตาต่างประเทศมันชัดเจนขึ้นด้วยค่ะ สองข้อนี้คือพื้นฐานที่ดีมากในการออกสู่ตลาดโลกค่ะ

ตอนทำโครงการ Music Exchange ปีแรก ความท้าทายหรืออุปสรรคที่ใหญ่ที่สุดในการส่งศิลปินไทยออกไปต่างประเทศคืออะไรครับ

คำถามนี้ตอบยากนิดนึงเลยนะคะ (หัวเราะ) เพราะมันมีหลายอย่างที่ซับซ้อนอยู่เหมือนกัน คือถ้ามองจากบทบาทของ CEA เราเป็นหน่วยงานที่ทำหน้าที่ support และ facilitate อยู่แล้ว เพราะฉะนั้นในห่วงโซ่ของการส่งศิลปินออกไปแสดง เราเป็นเหมือนคนที่ช่วยเปิดประตูให้ แต่หลังจากนั้นว่าเขาจะดีลอะไรต่อ จะมีโอกาสต่อยอดแค่ไหน อันนั้นก็จะเป็นอีกเรื่องนึงแล้ว

สิ่งที่ CEA ทำในตอนนี้ เราไม่ได้ให้การสนับสนุนแค่ตัวศิลปินอย่างเดียว แต่เรามองภาพรวมของทีมโชว์ด้วยค่ะ เราเลยมีการกำหนดกรอบวงเงินสนับสนุนแบบมีขั้นบันไดตามภูมิภาคต่าง ๆ และคำนวณไว้ให้สามารถพาทีมไปด้วยได้ เช่น คุณจะพาผู้จัดการวงไปก็ได้ หรือจะมีซาวด์เอนจิเนียร์ไปด้วยก็ได้ เพราะเรามองว่าคนเหล่านี้มีบทบาทสำคัญในการทำให้โชว์ออกมาสมบูรณ์แบบ

แต่อุปสรรคที่เจอบ่อยจริง ๆ และน่าจะใหญ่ที่สุดก็คือเรื่องเอกสารและวีซ่าค่ะ บางคนแม้จะมีประสบการณ์ มีพาสปอร์ตพร้อม มีฝีมือแบบมืออาชีพมาก ๆ แต่สุดท้ายก็อาจจะไม่ได้ไปเพราะติดเรื่องวีซ่าหรือเอกสารเข้าเมืองที่มันมีเงื่อนไขเยอะมากจริง ๆ และหลายครั้งก็เกิดขึ้นในช่วงเวลาที่ค่อนข้างกระชั้น

บางเคสพี่ยังจำได้เลยว่า คนนี้ควรได้ไปจริง ๆ เพราะเขาเป็นคนสำคัญในโชว์ เป็นเหมือนหัวใจหลักของทีม แต่สุดท้ายไปไม่ได้ เพราะติดเอกสาร ซึ่งเรื่องนี้มันสะท้อนเลยว่า ภาครัฐจำเป็นต้องเข้ามาช่วยอำนวยความสะดวกตรงนี้ให้ได้มากขึ้น ถ้าเราจะส่งศิลปินไทยออกไปแบบมีคุณภาพจริง ๆ เราต้องให้เขาไปเป็นฟูลทีม ไม่ใช่แค่คนหน้าฉากอย่างเดียว

คณะอนุกรรมการดนตรีกับ CEA เคยคุยกันแล้วว่า ถ้ามีช่องทางให้ช่วยอำนวยความสะดวกในเรื่องวีซ่าทำงานต่างประเทศได้บ้างจะดีมาก ๆ

และได้ไปเริ่มเกริ่นเรื่องนี้กับกระทรวงการต่างประเทศเบื้องต้นค่ะ แต่แน่นอนว่ามันก็ยังมีขั้นตอนอีกหลายอย่างที่ต้องพัฒนา เช่น ตอนนี้ในวงการดนตรีไทยเอง เรายังไม่มีสมาคมดนตรีที่ทำหน้าที่คล้ายกับสมาคมภาพยนตร์หรือสมาคมธุรกิจอื่น ๆ ที่สามารถเป็นตัวกลางในการยืนยันหรือออกจดหมายรับรองศิลปินให้ได้อย่างเป็นทางการ

เพราะฉะนั้น มันเลยยังเป็นเรื่องที่ต้องใช้เวลาและต้องประสานงานหลายฝ่ายค่ะ แต่พี่ว่าถ้าเราทำสำเร็จ มันจะช่วยเปิดทางให้ศิลปินไทยออกไปสู่เวทีโลกได้สะดวกขึ้นอีกเยอะเลยค่ะ

เป็นไปได้มั้ย ถ้า CEA น่าจะสามารถทำอะไรที่เป็นเหมือน fast track ช่วยให้ศิลปินที่ออกไปในนามของ CEA ดูมีสถานะเหมือน “ทูตทางวัฒนธรรม” ที่ได้รับการยอมรับในระดับประเทศเลยครับ

ฝั่งนโยบายด้านดนตรีพยายามผลักดันเรื่องนี้มาแล้วเหมือนกัน เรื่อง fast track วีซ่าจริง ๆ แล้วจะอยู่ในขอบเขตอำนาจของ กระทรวงการต่างประเทศ เป็นหลักเลยหรือการประสานกับกรมการกงสุลโดยตรง เพราะเป็นเรื่องที่เกี่ยวกับการเคลื่อนย้ายบุคคลข้ามประเทศ ซึ่งต้องถือเป็นการเจรจาระดับรัฐต่อรัฐระหว่างไทยและประเทศปลายทาง เพราะฉะนั้นต้องดูกฎหมายของทั้งสองฝ่ายค่ะ

แต่สิ่งที่ CEA ทำได้แน่ ๆ คือการ facilitate ช่วยยื่นเรื่อง เสนอเรื่อง หรือเขียนหนังสือรับรองให้ได้ อย่างกรณีของทีมที่ไป SXSW เราก็ช่วยออกเอกสารรับรองให้ว่า “ศิลปินกลุ่มนี้ได้รับการสนับสนุนจากโครงการ Music Exchange ของ CEA” เพื่อใช้แนบประกอบกับการขอวีซ่าทำงาน ซึ่งก็ช่วยได้ในระดับหนึ่ง

แต่ปัญหาหนึ่งที่เรายังแก้ไม่ได้เต็มร้อยก็คือ เรื่องการ verify ตัวตนของศิลปินให้เป็นทางการเหมือนเวลาเราส่งนักกีฬาไปแข่งขันในนามทีมชาติ อย่างนักกีฬาเขาก็จะมีสมาคมกีฬาที่ออกหนังสือรับรองได้เลยว่า นี่คือนักกีฬาทีมชาติไทย

แต่ในวงการดนตรีตอนนี้ เรายังไม่มีสมาคมดนตรีแห่งประเทศไทยหรือหน่วยงานกลางที่ทำหน้าที่แบบนั้น เพราะฉะนั้นถ้าเราจะไปคุยกับฝั่งต่างประเทศให้เขายอมรับศิลปินในฐานะตัวแทนประเทศ มันก็ต้องมีขั้นตอนยืนยันที่ชัดเจน ซึ่งตรงนี้แหละค่ะที่พี่คิดว่าเป็นสิ่งที่เราต้องช่วยกันพัฒนาขึ้นมา

ตอนนี้พี่ได้รับโจทย์จากหลายฝ่ายที่เริ่มพูดเรื่องนี้แล้วเหมือนกันนะ ว่าถ้าอยากให้มันเป็นระบบในระยะยาว เราอาจจะต้องสร้างกรอบการรับรองก่อน แล้วจากนั้นค่อยไปขยายสู่การประสานงานข้ามประเทศ หรือเรื่อง fast track visa ในขั้นถัดไป

มันอาจจะยังไม่สามารถทำได้ทันทีทั้งหมด แต่แน่นอนว่า CEA รับรู้ และกำลังเริ่มต้นคุยกับหน่วยงานที่เกี่ยวข้องอยู่ค่ะ ถ้าอะไรที่เราช่วยได้ในตอนนี้ เช่น การออกเอกสารประกอบ หรือช่วยประสานเบื้องต้น พี่และทีมก็ยินดีช่วยเต็มที่เลยค่ะ

CEA จะมีจัด workshop หรืออบรมที่ช่วยเตรียมศิลปินให้พร้อมสำหรับตลาดต่างประเทศหรือเปล่า

จริง ๆ คิดเรื่องนี้อยู่เลยค่ะ ตอนนี้เรากำลังเก็บข้อมูลอยู่ แล้วก็เริ่มเห็นช่องว่างหรือ gap บางอย่างที่ควรจะเติมเต็มให้ศิลปินมากขึ้น เช่น เรื่องแผนการทำตลาดต่างประเทศ พี่มองว่าอันนี้สำคัญมาก ๆ

ถ้าเปรียบเทียบกับบริษัทใหญ่ ๆ ในวงการ เช่น YG หรือ SM ของเกาหลีเนี่ย เขาก็จะมี big plan ชัดเจนเลยนะ ว่าตลอดทั้งปีเขาจะเจาะตลาดไหนเป็น priority แรก พฤติกรรมคนฟังในประเทศนั้นเป็นยังไง สถิติเขาเก็บละเอียดมาก

ซึ่งพี่คิดว่า ถ้าเราจะ go global จริง ๆ เรื่องพวกนี้ก็จำเป็นมากเหมือนกันค่ะ ถ้าเรามีแผนแบบนี้ มันก็จะทำให้เราวางกลยุทธ์ได้ถูกจุด แล้วศิลปินเองก็จะพร้อมมากขึ้น อีกเรื่องที่พี่มองว่าเราควรมี คือการเตรียมตัวศิลปินในเชิงวัฒนธรรมด้วย เช่น การรู้ว่าอะไรควรทำ ไม่ควรทำในประเทศปลายทางนั้น ๆ หรือแม้แต่สิ่งเล็ก ๆ อย่าง do & don’ts บนเวที ในการคุยกับคนดูต่างชาติ หรือการทำความเข้าใจเรื่องกฎเกณฑ์พื้นฐานต่าง ๆ ของแต่ละประเทศ

เพราะฉะนั้น ใช่เลยค่ะ ถ้ามี workshop ที่ช่วยเตรียมตรงนี้ให้ครบ มันจะช่วยทั้งในมุมของการวางแผนระดับโปรเจกต์ และในมุมของตัวศิลปินเองที่ต้องเผชิญหน้ากับเวทีนานาชาติค่ะ ซึ่งแน่นอนว่าเราเริ่มคิดวางโครงไว้แล้ว และก็ถือว่าข้อเสนอแนะนี้เป็นข้อมูลสำคัญเลย พี่จะเก็บไว้พัฒนาต่อแน่นอนค่ะ

แล้วในเรื่องของการสื่อสารกับศิลปินล่ะ อย่างบางคนอาจจะยังเข้าไม่ถึงข้อมูลเรื่อง Open Call หรือการสมัครเข้าร่วมเทศกาลดนตรีต่าง ๆ ทั่วโลก

พี่ว่าทางฝั่ง delegate หรือผู้จัดเทศกาล เขาก็จะมีระบบ Open Call ของตัวเองอยู่แล้วนะคะ แล้วเขาก็ทำการประชาสัมพันธ์ในช่องทางของเขาเป็นปกติ

แต่ถ้าในแง่ของการให้ CEA ช่วยประสานหรือ remind เช่นว่า “ทางผู้จัดงานต่างประเทศเปิดเมื่อไหร่ ฝากแจ้งมาหน่อยนะ เดี๋ยวเราช่วยกระจายข่าวให้ศิลปินฝั่งเรา” แบบนี้พี่ว่าทำได้นะคะ แล้วมันก็น่าจะมีประโยชน์มากด้วย เพราะมันช่วยให้ศิลปินเข้าถึงข้อมูลได้ง่ายขึ้นจริง ๆ

พี่ก็เข้าใจเลยค่ะว่าบางทีศิลปินต้องพยายามหาข้อมูลเอง มันก็มีส่วนยากอยู่นะ เพราะบางเทศกาลก็ไม่ได้สื่อสารออกมาแบบชัดเจน หรือไม่ได้ใช้ช่องทางที่ศิลปินไทยเข้าถึงได้ง่าย เพราะฉะนั้นถ้าเราช่วยเชื่อมตรงนี้ได้บ้าง มันก็น่าจะเป็นอีกบทบาทหนึ่งของ CEA ที่เสริมเข้าไปได้ดีเลยค่ะ

เรื่องนี้พี่ขอเก็บไว้เป็นข้อมูลนะคะ เพราะมันน่าสนใจและพอจะเป็นไปได้จริง ๆ ว่าจะพัฒนาเป็นช่องทางสื่อสารกลางสำหรับศิลปินต่อไปค่ะ ศิลปินรุ่นใหม่ ๆ หลายคนมีศักยภาพ แต่ยังเข้าไม่ถึงโอกาส เพราะไม่รู้จะหาข้อมูลจากไหน

ที่จริงพี่ก็มองไกลไปถึงเรื่อง platform ด้วยนะ อย่างพวกที่เป็นพื้นที่กลาง เช่น GIG Life Pro หรืออะไรแบบนั้น ที่เขาจัด event เชื่อมโยงให้ศิลปินกับผู้จัดงานหรือค่ายเพลงได้มาเจอกัน พี่ว่าถ้าทำได้แบบนั้นในวงกว้างขึ้น มันก็ดีมากเลยค่ะ

ตอนนี้ CEA ก็เลยพยายามทำในส่วนที่เราทำได้ก่อน อย่างเช่น การเชิญ buyer หรือ delegate เข้ามาในประเทศ ให้ได้มาเจอศิลปินไทยแบบตรง ๆ ไปเลย เราเปิดกว้างนะคะ ไม่ใช่แค่เลือกเฉพาะกลุ่มใดกลุ่มหนึ่งด้วย เราเชิญค่ายเพลงเยอะมาก แล้วเราก็จัดให้มีพื้นที่ในการ connect กันจริง ๆ

อย่างน้อยที่สุด มันก็เป็นเวทีที่ทำให้ศิลปินได้เริ่มต้นสร้างเครือข่าย หรือบางคนก็ได้ต่อยอดกันทันทีเลยจากตรงนั้น ซึ่งพี่คิดว่ามันเป็นก้าวที่สำคัญมากค่ะ และถ้าในอนาคตจะมีแพลตฟอร์มกลางที่รวมข้อมูล หรือช่วยกระจายข่าวเรื่อง Open Call หรือโอกาสต่างประเทศ พี่ว่ามันจะช่วย ecosystem นี้ได้อีกเยอะเลยค่ะ

ผมว่ามันมีช่องโหว่อยู่เหมือนกันนะครับ โดยเฉพาะศิลปินที่อยู่ต่างจังหวัด บางคนอาจจะไม่รู้เลยด้วยซ้ำว่า “เฮ้ย เรามี CEA เชียงใหม่ด้วยหรอ”

ตอนนี้เราเองก็กลับมาทำงานในเฟสสองแล้วเหมือนกัน พยายามใช้ข้อมูลที่ได้จากปีแรกมาปิด gap ต่าง ๆ ให้ได้มากที่สุด เพื่อให้ปีนี้มันสมูทขึ้น ควบคุมได้มากขึ้น แล้วก็แก้ปัญหาจุดที่เรารู้สึกว่ายังติดขัด

อย่างเรื่องเอกสาร การเดินเรื่องต่าง ๆ หรือกระบวนการที่ในปีแรกอาจจะใช้เวลานานเกินไป เราก็กำลังดูว่าจะปรับให้เร็วขึ้นหรือสะดวกขึ้นยังไงได้บ้าง เพื่อให้มันไปด้วยกันได้ทั้งสองฝั่ง ทั้งฝั่งศิลปิน และฝั่งเราที่เป็นหน่วยงานรัฐ

เพราะอย่างที่รู้กันค่ะ หน่วยงานรัฐเองก็มีเงื่อนไข มีระเบียบขั้นตอนที่ต้องปฏิบัติตามอยู่แล้ว เราเลยพยายามทำหน้าที่เป็นตัวกลางให้ดีที่สุด เพื่อให้ศิลปินสามารถเข้าถึงโอกาสได้ โดยไม่รู้สึกว่าถูกปิดกั้นเพียงเพราะอยู่ห่างไกลหรือขาดข้อมูล

CEA เองก็มีสำนักงานที่เชียงใหม่ด้วยนะคะ และตอนนี้เราก็กำลังพยายามสร้างเครือข่ายให้กระจายตัวมากขึ้น เพื่อให้เข้าถึงกลุ่มศิลปินในภูมิภาคต่าง ๆ ได้ดีขึ้นกว่าเดิม ปีที่สองนี่แหละค่ะ คือโอกาสในการพัฒนาเรื่องนี้อย่างจริงจังเลยค่ะ

สุดท้ายแล้ว อยากให้พี่นิคฝากอะไรถึงศิลปินที่สนใจโครงการ Music Exchange และกำลังรอสมัครปีที่สองอยู่ครับ

สำหรับโครงการ Music Exchange จุดประสงค์หลักของเราก็คือการสนับสนุนศิลปินไทยที่มีศักยภาพ ให้สามารถออกไปแสดงผลงานในต่างประเทศได้ พร้อม ๆ กับการสร้างเครือข่ายธุรกิจดนตรีระหว่างประเทศเป้าหมายกับไทย

เพราะฉะนั้น สำหรับศิลปินที่มีความตั้งใจ อยากพาตัวเองออกไปสู่เวทีโลก อยากขยายฐานแฟนเพลง หรืออยากลองเปิดประสบการณ์ใหม่ ๆ ทาง CEA ก็พร้อมที่จะอยู่ตรงนี้ เพื่อช่วย support และผลักดันให้เต็มที่ค่ะ

สิ่งที่อยากฝากก็คือ อยากให้ทุกคนเตรียมตัวให้พร้อม ทั้งเรื่องผลงาน การสื่อสาร หรือข้อมูลเบื้องต้นเกี่ยวกับการเข้าร่วมเทศกาลต่างประเทศ เพราะพอถึงเวลาที่เราประกาศ Open Call อย่างเป็นทางการ จะได้ไม่พลาดโอกาสนะคะ

ปีที่แล้วเป็นจุดเริ่มต้นที่ดี ส่วนปีนี้เราก็กำลังพยายามปรับปรุง พัฒนา และทำให้โครงการมันเข้าถึงง่ายขึ้น ชัดเจนขึ้น และตอบโจทย์ศิลปินมากขึ้น

สุดท้าย อยากบอกว่าพวกเราทุกคนในทีมตั้งใจมากจริง ๆ ค่ะ และเราก็หวังว่าจะได้เห็นศิลปินไทยไปไกลขึ้นบนเวทีโลก แล้วสร้างแรงกระเพื่อมให้กับอุตสาหกรรมดนตรีไทยต่อไปด้วยค่ะ ฝากติดตาม Music Exchange ปีที่สองกันด้วยนะคะ (ยิ้ม)

Music Exchange กลับมาเป็นปีที่ 2 แล้ว พร้อมส่งออกศิลปินไทยในฐานะสินค้าเชิงวัฒนธรรมหรือ Soft Power ไปอวดศักยภาพของเพลงไทยในเวทีระดับโลก โดยไม่จำกัดแนวดนตรี

ด้วยความร่วมมือกันระหว่างคณะอนุกรรมการขับเคลื่อนอุตสาหกรรมด้านดนตรี และสำนักงานส่งเสริมเศรษฐกิจสร้างสรรค์ (องค์การมหาชน) หรือ Creative Economy Agency (CEA) ทำให้โครงการนี้ปูทางให้ทั่วโลกได้รู้จักศิลปินไทยมากขึ้นไม่ว่าจะเป็นสาย T-POP และสายอินดี้ก็ไม่น้อยหน้า ส่งออกวงแถวหน้าในซีนออกไปมากมายไม่ว่าจะเป็น Yonlapa, KIKI, Soft Pine, H3F, Death of Heather, FORD TRIO, Alec Orachi, mindfreakkkk, Common People Like You ฯลฯ ล้วนได้ออกไปเฉิดฉายในเทศกาลดนตรีระดับประเทศทั่วโลก

ปีที่สองนี้ ทีมงาน CEA แอบบอกว่าด้วยข้อมูลจากปีที่แล้ว ปีนี้จะคัดเลือกกันเข้มข้นกว่าเดิมแน่นอน ศิลปินทั้งหลายก็เตรียมตัวให้พร้อม ด้วยข้อกำหนดไม่ยากเกินไปดังนี้

ต้องทำโชว์ด้วยเพลงของตัวเองทั้งหมดอย่างน้อย 30 นาทีขึ้นไป / มีหลักฐานว่าได้รับเลือกให้ไปเล่นในงานเทศกาลหรืองานโชว์ที่ต่างประเทศ / มีแผนการตลาดหรือแผนโปรโมตในต่างประเทศที่ชัดเจน

โอกาสมาถึงมือขนาดนี้แล้ว คว้าเอาไว้ให้ได้เพื่อเป็นตัวแทนประเทศไทยออกไปโชว์เพลงของเราให้โลกเห็น

ส่งใบสมัครผ่าน Jotform ได้ตั้งแต่วันนี้ – 22 พฤษภาคม 2568:
https://dg.th/hficbemw27

ดาวน์โหลดคู่มือประกอบการสมัครเข้าร่วมโครงการ:
https://shorturl.at/Js0YD

ดูรายละเอียดเพิ่มเติม
https://www.cea.or.th/th/single-project/open-call-music-exchange-2025

McKee

+ posts

ชอบไปคอนเสิร์ตเพราะเป็นกิจกรรมที่ทำคนเดียวได้ และยังชอบแนะนำวงดนตรีใหม่ ๆ ผ่านตัวอักษรตลอดเวลา